در پی بروز آتش‌سوزی و شنیده‌شدن صدای تیراندازی و انفجار در زندان اوین هنوز تصویر روشنی از آن‌چه اتفاق افتاده، وجود ندارد. بخشی از کسانی که در اعتراضات سراسری چهار هفته اخیر بازداشت شده‌اند در اوین زندانی هستند.
در این میان کاربران شبکه‌های اجتماعی با ابراز نگرانی در مورد وضعیت زندانیان، که شمار زیادی زندانی عقیدتی و سیاسی و کنش‌گران مدنی هم بین آنان است، فراتر از این روایت رسمی نگران زندانیان هستند.
این وقایع در نخستین روز از پنجمین هفته اعتراض‌ها پس از کشته‌شدن مهسا امینی در بازداشت پلیس جمهوری اسلامی روی داده است.
در پی وقایع شنبه‌شب، گروه‌هایی از ماموران امنیتی و همچنین ماشین‌های آتش‌نشانی و امدادرسانی به سوی زندان اوین رفته‌اند و پس از آن منابع رسمی گفته‌اند که شرایط «در کنترل»شان است.
یکی از بستگان یک زندانی اوین که خواسته هویتش محفوظ بماند، به بی‌بی‌سی فارسی گفته است که از فاصله چند صد متری زندان اوین شاهد حوادث آنجا بوده است.
او گفته در حالی که جمعیت زیادی از خانواده‌های زندانیان و همین‌طور افراد دیگری در اطراف زندان اوین جمع شده بودند، ماموران دست به تیراندازی زدند.
او گفته است: «تعداد زیادی آمبولانس و تجهیزات آتش‌نشانی دیده می‌شد. بالاخره آتش خاموش شد. کل راه‌های اطراف را بسته بودند.»
این بستگان یکی از زندانیان اوین گفته که هنوز اطلاعات درستی از داخل زندان دریافت نکرده است.
تصویری که «وحید آنلاین» در توییتر و تلگرام منتشر کرده واضح‌تر نشان میدهد که قبل از انفجار در زندان اوین تهران، دست‌کم دو شئ نورانی از خارج زندان به داخل آن شلیک می‌شود.
گزارش‌ها حاکی است امشب صدای سه انفجار از زندان اوین شنیده شده است.
قطعی یا اختلال شدید در دسترسی به اینترنت در محدوده زندان اوین و در شهر تهران، که توسط چند نهاد ناظر مستقل تایید شده، به نگرانی‌ها درباره وقایع جاری دامن زده است.
خانواده‌ها و نزدیکان کسانی که در زندان اوین حبس هستند، در ساعات گذشته و بعد از خبر آتش‌سوزی در این زندان و شنیده‌شدن صدای انفجار از آن، در شبکه‌های اجتماعی از نگرانی‌هایشان گفته‌اند.
از جمله رضا یونسی، برادر علی یونسی، دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف که دو سال و نیم پیش بازداشت شد و بهار امسال به ۱۶ سال زندان محکوم شده، گفته ماموران حکومت خانواده‌های نگران اطراف اوین را باتوم زده‌اند و بازداشت کرده‌اند.
با این حال در ساعات گذشته در شبکه‌های اجتماعی برخی کاربران از تماس شماری از زندانیان با خانواده‌هایشان خبر داده‌اند.
ساعتی پس از آتش‌سوزی مرکز رسانه قوه قضاییه جمهوری اسلامی این آتش‌سوزی را به «درگیری بین تعدادی از زندانی‌ها با محکومیت مالی و سرقت» نسبت داد که در جریان «یک کارگاه کارآفرینی» اتفاق افتاده است.
اما خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا، به نقل از «یک مقام امنیتی» به «درگیری» زندانیان با زندان‌بانان اشاره کرد و نوشته که گروهی از زندانیان «انبار لباس زندان را به آتش کشیده‌اند.»
این خبرگزاری نوشته که «شرایط به صورت کامل تحت کنترل درآمده» و «عوامل ایجاد آشوب نیز از سایر زندانیان جدا شده و دیگر افراد تحت بازداشت نیز به بندهای خود بازگشته‌اند.»
در حالی که هنوز هیچ مقام رسمی ایران جزییاتی درباره آمار آسیب‌دیدگان این وقایع ارائه نکرده، خبرگزاری رسمی ایرنا به نقل از «یک نیروی امدادی حاضر در صحنه» که نامش را ذکر نکرده نوشته است: «این حادثه تاکنون هیچ فوتی نداشته و آمار مصدومان نیز تاکنون هشت نفر است.»
در همین حال خبرگزاری ایسنا از قول جلال ملکی، سخنگوی آتش‌نشانی تهران، گفته است: «در محدوده‌ای که آتش‌نشانان عملیات خود را انجام دادند هیچگونه خسارت جانی مشاهده نشد و عوامل آتش‌نشانی پس از اطفای حریق، محل را به عوامل مربوطه تحویل دادند.»
زندانیان عادی و مالی در بند ۸ نگهداری می شوند اما زندانیان سیاسی هم در آنجا زندانی هستند.
اوین از زبان زندانی پیشین
یک زندانی سیاسی که چند ماه پیش از زندان اوین آزاد شده – و نخواست نامش فاش شود – در مورد موقعیت مکانی بندهای اوین و ترکیب جمعیتی آنها توضیح میدهد:
اندرزگاه ۷ و ۸ در کنار بندهای امنیتی ۲۴۰ و ۲۴۱ همه در شمالی‌ترین نقطه زندان اوین واقع شده است که از منتهی‌الیه شرق آن به سوی سالن ملاقات در نزدیکی خیابان درکه مسیری موجود است.
در هفته‌های گذشته هم مانند دوران سال ۸۸ بندهای ۲۴۰ و ۲۴۱ در اختیار وزارت اطلاعات قرار گرفته تا بازداشتی‌ها را هم در انفرادی‌های کوچک که دستشویی داخلش دارند نگهدارند و هم سلول‌های بزرگتر چند نفره و حتی به تازگی در سالن‌های بزرگ روبروی انفرادی‌ها هم موکت پهن کرده‌اند؛ اگر فاجعه‌ای رخ داده باشد ممکن است متاسفانه آنها هم آسیب دیده باشند چون اینها همه کنار هم است.
انبار لباس‌ها، سراجی، نجاری و کارگاه‌های لباس که زندانیان روزها برای کار می‌روند همه ساعت ۴، ۵ عصر بسته می‌شود و هیچ‌کس به آنجا دسترسی ندارد؛ چون در زیرزمین و با فاصله از اندرزگاه واقع شده و اگر کسی بخواهد به آنجا برسد باید از تعداد زیادی در قفل شده عبور کند برای همین من می‌گویم که روایت تمام رسانه‌های حکومتی دروغ است.
از بالای منطقه زندان اوین به سمت پایین، اندرزگاه ۶ است که در یکی، دو ماه گذشته برای جا دادن بازداشتی‌های جدید دوباره مانند سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ محل نگهداری زندانیان سیاسی شده است.
در همین مسیر به سمت پایین، سمت راست می‌ر‌سیم به بهداری، بند ۲۰۹، اندرزگاه ۴ و بند زنان که کنار هم است و پایینتر سمت چپ، مسیری است که به سمت بند ۲-الف که در اختیار سپاه پاسداران می‌رود.
پایینتر از آن هم اندرزگاه یک واقع شده است که بند قرنطینه است. زندانیان سیاسی تا یکی دو ماه پیش پخش بودند و همین الان هم همه یک‌جا جمع نشده‌اند و خیلی از زندانیان سیاسی در بند ۲۴۰ و ۲۴۱ نگهداری می‌شوند.
منابع مختلف از جمله کسانی که در سال‌های گذشته و سال‌های اخیر در زندان اوین زندانی بوده‌اند گفته‌اند بندهای ۷ و ۸ این زندان که بالای تپه‌های اوین واقع شده و وقایع شنبه‌شب در آنها یا اطرافشان رخ داده، در حال حاضر به محل نگهداری کسانی که تازه بازداشت شده‌اند تبدیل شده و به این ترتیب خیلی از کسانی که در روزهای گذشته دستگیر شده‌اند، از جمله بعضی از معترضانی که ماموران آنها را در خیابان بازداشت کرده‌اند، در بند ۷ زندانی اند.
هزاران نفر در جریان اعتراض‌های چهار هفته اخیر در ایران بازداشت شده‌اند و زندانیان و کنش‌گران درباره تراکم بیش از حد زندانیان در زندان‌های شهرهای کوچک و بزرگ، از جمله قرچک و اوین، هشدار داده بودند.
در سال‌های اخیر چندین بار در محوطه اوین آتش‌سوزی رخ داده بود که درباره دو مورد آن، در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۹، مقامات و منابع حکومتی گفتند که مربوط به فضای سبز اطراف ساختمان زندان بوده است.
شمار زیادی شهروند دو تابعیتی هم در زندان اوین محبوس هستند. موقعیتی که توجه بین‌المللی به اخبار زندان اوین را بیشتر کرده است.
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در توییتی نوشته است: «ما گزارش‌ها از زندان اوین را با فوریت دنبال می‌کنیم. ما با دولت سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در تماس هستیم. مسئولیت کامل امنیت شهروندان ما که ظالمانه دستگیر شده‌اند به عهده ایران است و باید فورا آزاد شوند.»
شاهزاده رضا پهلوی هم در واکنش به خبرهای آتش‌سوزی در زندان اوین و صدای انفجار از این محوطه، بیانیه‌ای در توییتر نوشته است: «مسئولیت هر جانی که در زندان اوین از دست برود، با شخص علی خامنه‌ای و رژیم اهریمنی اوست. شماری از روشن‌ترین ذهن‌ها و شجاع‌ترین قلب‌های ایران به طور ناعادلانه در اوین نگهداری می‌شوند. ما خامنه‌ای و رژیمش را برای هر آسیبی که به آنها برسد، مسئول و پاسخگو خواهیم کرد.»
در میان گمانه‌زنی‌ها، یاسر رفسنجانی، برادر مهدی هاشمی که دوره حبسش را گفته شده در بند هفت زندان اوین طی می‌کند، شنبه‌شب و ساعتی پس از وقایع زندان اوین، در شبکه اجتماعی «کلاب‌هاوس» گفت که مهدی هاشمی قرار بوده روز جمعه بعد از پایان مرخصی به زندان برگردد ولی «به او گفتند فعلا نیا».
یاسر هاشمی در صحبت‌های خود این گمانه را مطرح کرد که تمدید مرخصی برادرش می‌تواند مربوط به آتش‌سوزی امشب بوده باشد.
یاسر هاشمی گفت هم اعطای مرخصی به برادرش و هم تمدید ناگهانی آن، برای مهدی هاشمی غیرمنتظره بوده است.
مهدی افشارزاده 