چرا فائزه هاشمی از اصلاح‌طلبان و صندوق رای ‹ناامید› شده؟

خانم هاشمی که از بنیانگذاران حزب سازندگی در ایران است، با نقد سیاست «انتخاب بین بد و بدتر» چند بار تاکید کرد که در انتخابات رای نخواهد داد، چون مشارکت در انتخابات به اعتقاد او زمانی مفید است که «نتیجه آن موثر باشد.»

این اظهارات با انتقاد طیفی از اصلاح‌طلبان مواجه شده که موافق مشارکت در انتخابات و به دنبال حمایت از یک نامزد سیاسی هستند. شماری از منتقدان خانم هاشمی سعی کردند در گفت‌وگوی شب گذشته این نظر او را نقد کنند؛ اما خانم هاشمی تاکید کرد سیاست‌های اصلاح‌طلبان که به گفته او «به جای مردم به سمت حاکمیت متمایل شده‌اند»، او را مصمم کرده ادامه وضع فعلی «بیهوده» است:

«مهم نیست به چه کسی رای می‌دهید. مهم آمار مشارکت است که وقتی بالا می‌رود می‌گویند ‹ببینید، مردم ما را قبول دارند و رای دادند.› بنابراین نباید اجازه بدهیم از رای چنین استفاده‌ای بشود.»

خانم هاشمی با گفتن این نکته که اعتراض‌ مردم در خیابان با سرکوب مواجه می‌شود، رای ندادن را استراتژی موثری برای رساندن صدای اعتراض خواند.

جلسه پرسش و پاسخ با خانم هاشمی در کلاب هاوس بیش از پنج ساعت ادامه داشت و بیش از ۱۷ هزار نفر در این شبکه اجتماعی مستقیم و غیرمستقیم شنونده آن بودند. ظرفیت اتاق‌های گفت‌وگو هشت هزار نفر است و بعد از پرشدن یک اتاق، اتاقی دیگر به موازات آن برای پخش مکالمات تشکیل شد که ظرفیت آن هم تکمیل شد. این پرشنونده‌ترین اتاق گفت‌وگوی سیاسی به زبان فارسی بوده است.

دفاع از عملکرد «پدر»

در کنار موضوع انتخابات، بخش عمده‌ای از سوال‌های انتقادی درباره عملکرد اکبر هاشمی رفسنجانی، از بنیانگذاران نظام جمهوری اسلامی بود که خانم فائزه هاشمی از آن دفاع می‌کرد.

چند بار از خانم هاشمی پرسیده شد که انتقادهایی که او از نظام جمهوری اسلامی دارد، در زمان پدرش بنا گذاشته شده است. خانم هاشمی وجود ایراد را نفی نکرد اما گفت سیاست پدرش را باید در زمان خودش نقد کرد و در کل از عملکرد او دفاع کرد.

او نبود آزادی بیان و سرکوب مخالفان را از دلایل مخالفتش با شرایط فعلی نظام جمهوری اسلامی عنوان کرد؛ اما در مقابل انتقادها از وجود «سرکوب منتقدان و روشنفکران و خفقان سیاسی» در دوران حکمرانی پدرش، حاضر به پذیرفتن این کاستی‌‌ها نشد و گفت در دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی دو روزنامه سلام و کیهان از دو سر طیف سیاسی شدیدترین انتقادها را از پدرش کرده و با محدودیت مواجه نشده‌اند.

چند پرسش درباره قتل‌های زنجیره‌ای و کشتن مخالفان سیاسی در داخل و خارج ایران در دهه هفتاد مطرح شد که خانم هاشمی پاسخ داد قتل‌های زنجیره‌ای در دوره ریاست جمهوری پدرش اتفاق نیفتاده است و فعالیت بعضی از وزارتخانه‌ها مانند وزارت اطلاعات «زیر نظر هیچ رئیس‌جمهوری نیست.»

موضوع قتل‌های زنجیره‌ای در دوره نخست ریاست‌جمهوری محمد خاتمی در سال ۱۳۷۷ در فضای سیاسی ایران بالا گرفت اما بسیاری اعتقاد دارند که قتل روشنفکران در سال‌های قبل از آن و دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی آغاز شده بود.

درباره پرونده میکونوس و ترور رهبران سیاسی کرد در آلمان و محکوم شدن آقای هاشمی در دادگاه میکونوس، خانم هاشمی ارتباط قتل‌های خارج از ایران با دولت پدرش را نپذیرفت و گفت: «دادگاه یک مسیر حقوقی است تا زمانی که در آن نباشید نمی‌توانید در آن اظهارنظر کنید. من [رای دادگاه را] نه رد می‌کنم نه تایید. دباره میکونوس هم توضیح دادم که ارتباطی به بابا نداشت. اون موقع بابا رئیس جمهور شده بود و روابط را با بسیاری کشورها برقرار کرده بود و خیلی غیرمنطقی است که هم روابط برقرار کنی هم چنین حادثه‌ای درست کنید که کشورهای اروپایی سفرایشان را فرابخوانند.»

خانم هاشمی وقتی در نقد شرایط سیاسی و انتخاباتی فعلی سخن می‌گفت چند بار تاکید کرد که اگر پدرش در مسند قدرت بود، شرایط فرق می‌کرد و می‌توانست مانع «انحراف» اصلاح‌طلبان شود و در آن صورت او در انتخابات شرکت می‌کرد: «آقای هاشمی اگر بود، یک مهره‌ای وجود داشت که می‌توانست یک امیدی ایجاد کند و وتاثیرگذار باشد؛ ولی وقتی می‌بینیم که بعد از مرگ ایشان مسیر اصلاح‌طلبی تغییر کرده، ما به چه امیدی باشیم؟»

چرا به سخنانش توجه شد؟

فرنوش امیرشاهی، بی‌بی‌سی

فائزه هاشمی از روزی که وارد دنیای سیاست و فعالیت‌های اجتماعی شد ساختارشکن و متفاوت بود. چه زمانی که مسئول فدراسیون اسلامی ورزش بانوان شد، و چه دوره‌ای که به نمایندگی مجلس رسید. مواضع و عملکرد و حتی شیوه لباس پوشیدنش متفاوت از گفتمان رایج بود و هزینه‌هایش را هم به قول شخص او «در حد خودش» پرداخت.

اما آنچه که سه‌شنبه شب در پلتفرم کلاب‌هاوس گفت مانیفستی از مواضع سیاسی و اجتماعی بود که فراتر از دوگانه فضای رسمی سیاست ایران؛ محدود به اصلاح‌طلبی و اصولگرایی بود. خانم هاشمی با زیر سوال بردن عملکرد نظام جمهوری اسلامی در عرصه داخلی و سیاست خارجی، و اعلام اینکه به دلیل ناامیدی به تغییر و اصلاح ساختار نظام در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت نخواهد کرد، وجه دیگری از سیاست در داخل ایران را به نمایش گذاشت. او از اصلاح‌طلبان انتقاد کرد که برای بقا در قدرت شاخصه‌های اصلاح‌طلبی را رها کرده‌اند. بارها به تندی از عملکرد نظام و سیستم «ولایت مطلقه فقیه» و «حکومت دینی» انتقاد کرد و دست آخر به صراحت گفت که اگر سال ۵۷ بود انقلاب نمی‌کرد.

آنچه او در حوزه سیاسی گفت و همینطور دفاعش از آزادی حجاب زنان و اقلیت‌های دینی، صحبت‌های بخشی از جامعه ایران است که تریبونی ندارند و صدای آنها کمتر شنیده می‌شود. از این رو با اینکه فائزه هاشمی سرسختانه از رفتارهای پدرش اکبر هاشمی رفسنجلنی دفاع کرد و در خلال صحبت‌هایی که بیش از شش ساعت به طول انجامید، تناقض‌هایی دیده می‌شد، اما سخنانش با توجه به اینکه فراتر از گفتمان رسمی رایج سیاسی در ایران است، مورد توجه قرار گرفته است.

«برانداز هستید یا ضد انقلاب؟»

بعد از جلسه پرسش و پاسخ گروه‌های زیادی در نقد سخنان خانم هاشمی تشکیل شد و در شبکه‌های اجتماعی نظرات مختلفی مطرح شد.

از یک سو مخالفان جمهوری اسلامی خانم هاشمی را به همراهی با حکومت در زمان پدرش و استفاده از رانت حکومتی متهم می کنند و از طرفی هم اصلاح طلبان و اصولگرایان او را به خاطر سخنانش درباره دونالد ترامپ یا اظهاراتش در زمینه آزادی بیان و ضرورت آزادی انتخاب حجاب مورد انتقاد قرار داده‌اند.

خانم هاشمی در سخنان دیشب خود گفت که هنوز به براندازی نرسیده و «برانداز و ضد انقلاب» نشده است چون به اعتقاد او نتیجه بعد از براندازی «همیشه» بدتر خواهد بود. اما تاکید کرد که با وجود قبول داشتن چهارچوب نظام، ساختار فعلی را قبول ندارد چون «منحرف شده» و به گفته او «ما از رژیم شاه بدتر شدیم و خطاهایمان روز به روز بیشتر می‌شود.»

او گفت نظام اولیه که خواستار بازگشت به آن است، نظامی دارای آزادی و استقلال است نه نظامی که «در دامن چین و روسیه بیفتیم و به آنها باج بدهیم که در دامن آمریکا نیفتیم.»

خانم هاشمی که از بنیانگذاران حزب کارگزاران است، می‌گوید از سال ۱۳۹۸ در جلسات این حزب شرکت نکرده چون دیگر خودش را همراه حزب نمی‌بیند:

«وقتی خودمان دمکرات نیستیم چطور می‌توانیم مردم را به دمکراسی برسانیم…. حزب به معنای خرد جمعی است. اگر چنین چیزی وجود ندارد دلیل ندارد من با آن خطاها جلو بروم. خود ما هم یک تفکری داریم. مامور و معذور که نیستیم. اگر نمی‌توانید کاری بکنید استعفا دهید. اگر نمی‌خواهید استعفا دهید و اختیار هم ندارید توجیه نکنید و به مردم دروغ نگویید و مردم را مسخره نکنید. من فاصله گرفتم چون دیدم نمی‌توانم با این جریان باشم.»

او گفت دلیل شخصی او برای شرکت نکردن در انتخابات این است که اصلاح‌طلبان به ادعای خانم هاشمی از مردم فاصله گرفته و به حکومت نزدیک شده‌اند و حاضر به شنیدن صدای مردم معترض نیستند.

او شرایط فعلی احزاب و اصلاح‌طلبان را تلاش برای بقا تعبیر کرد:

«الان فلسفه بقا مطرح است. خیلی‌ها به من گفتند که ‹اگر یک اتفاقی بیفتد همه در یک قایق هستیم با هم غرق می‌شویم و چرا این حرفها را می‌زنی ‹. به هرحال ما وظیفه داریم نسبت به مردم نسبت به منافع عمومی حتی حقوق خودم به عنوان یک شهروند. بنابراین افراد دنبال این هستند که غرق نشوند، اما من نمی‌خواهم خودم را تطبیق بدهم.»

فائزه هاشمی بار دیگر از بهاییان حمایت کرد و گفت در زندان رفتار این گروه و نوکیشان مسیحی را بهتر از رفتار مسلمانان شیعه دیده است.

او همچنین گفت که اخبار «درست» را از رسانه‌های فارسی خارج از ایران می‌بیند و می‌شنود و از گفت‌وگو با خبرنگاران و تحلیلگران خارجی در اتاق کلاب هاوس استقبال کرد و گفت خوشحال است که کلاب‎‍‌هاوس «خودی و غیر خودی ندارد.»

خانم هاشمی همچنین از کمپین مسیح علینژاد برای مقابله با حجاب اجباری حمایت کرد و گفت این حرکتی موثر برای اعلام اعتراض زنان بوده است.

او در بخشی از سخنانش گفت که محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور پیشین ایران به او پیشنهاد داده که در نقش معاون اول او شریک انتخاباتی‌اش شود اما خانم هاشمی قبول نکرده است. دفتر آقای احمدی‌نژاد این اظهارات را تکذیب کرده است.

دفاع دوباره از سیاست‌های ترامپ

تیغ تند بسیاری از انتقادهای هم‌حزبی‌های خانم هاشمی از سخنانش درباره دونالد ترامپ بود که گفته بود از ریاست جمهوری او در دور دوم حمایت می‌کرده است.

خانم هاشمی بار دیگر در دفاع از آن سخنان گفت که طرفدار تحریم نیست اما مثل مردم معتقد است که مقصر اصلی تحریم‌ها حکومت ایران است نه دولت آمریکا همانطور که به استدلال خانم هاشمی مردم در خیابان شعار می‌دهند «دشمن ما همین‌جاست، دروغ می‌گن آمریکاست.»

او گفت که دارو تحریم نیست چون به گفته او پولی که ایران می‌تواند صرف خرید دارو یا واکسن کند،برای خرید موشک استفاده می‌کند.

فائزه هاشمی در میان سیاستمداران ایران به صراحت و رک‌گویی مشهور است. دیدار او با بهاییان آزاد شده باعث انتقادهای گسترده شد و حتی پدرش در مصاحبه با جمهوری اسلامی این کار را تقبیح کرد اما خانم هاشمی نظرش را تغییر نداد و دوباره با بهاییان دیدار کرد.

او همچنین به دفاع از سیاست‌های ترامپ پرداخت که باعث انتقادهای گسترده شد و حتی برادرش محسن هاشمی، رئیس شورای شهر در نامه‌ای سرگشاده از او انتقاد کرد.

خانم هاشمی پیشتر خواستار کناره‌گیری آیت‌الله خامنه‌ای از قدرت شده بود.